Een rationele en wetenschappelijk onderbouwde verklaring voor chronische pijnklachten.

Inleiding

Heb je momenteel pijn? Het mag misschien een schrale troost zijn maar je bent niet alleen. Op heel de wereld ervaart één op de vijf mensen dagelijks pijn. Dat is erg vervelend en het kan je dagelijks functioneren ernstig beperken. Uit onderzoek dat de laatste jaren gedaan is, blijkt dat de oorzaak voor pijnklachten niet gezocht moet worden in beschadigingen of afwijkingen in het lichaam. De oorzaak moet gezocht worden bij veranderingen in het pijnverwerkingssysteem zelf. Het pijnverwerkingssysteem is een onderdeel van ons zenuwstelsel.

Lees hier hoe het pijnverwerkingssysteem precies werkt.

Een gevaarboodschap in de hersenen betekent niet altijd pijnervaring

Je weet dat (acute) pijn meestal een waarschuwingssignaal voor gevaar is. Het is van groot belang dat je beseft dat wanneer de gevaarboodschap in de hersenen is aangekomen, er nog steeds geen sprake van is dat je die pijn ook echt voelt. Pas wanneer de hersenen de gevaarboodschap hebben verwerkt en hebben besloten dat pijn het gepaste gevolg is voor deze gevaarboodschap, dan voel je de pijn. De werkelijke ervaring van pijn is één manier waarop de hersenen gevolg kunnen geven aan inkomende boodschappen. Let op: niet altijd wanneer een pijnboodschap tot in de hersenen geraakt, brengt dat ook steeds pijnervaring met je mee. Het is aan de hersenen om daarover te oordelen. Dit betekent dat ons lichaam een zeer krachtig intern controlesysteem bezit dat de pijnmechanismen kan controleren. Het betreft een systeem dat vanuit de hersenen afdaalt en het al dan niet doorsturen van boodschappen kan sturen (beïnvloeding van bovenaf ). Deze beïnvloeding vanuit de hersenen kan plaats vinden op de verschillende plekken van het pijnverwerkingsstelsel waar de signalen verzameld of overgebracht worden; zoals het ganglion of de synaps in het ruggenmerg (zie het plaatje hier rechts). De hersenen kunnen oordelen dat het voor jouw eigen veiligheid het beste is om de gevoeligheid van de sensoren te verhogen (waardoor je bijvoorbeeld sneller pijn zult ervaren). Maar de gevoeligheid kan ook verlaagd worden, waardoor je minder snel pijn ervaart.

Pijn als brandalarm

Als pijn eenmaal in de hersenen is aangekomen en ook wordt ervaren, dan zal daar een reactie op volgen, bijvoorbeeld wrijven, au roepen, de pijnlijke plek ontzien, enzovoort. We kunnen pijn in die zin vergelijken met een brandalarm. Als het brandalarm in het gebouw waar je werkt afgaat, dan is het geluid van dat brandalarm de informatie die door de chronische pijn sensitisatie sensoren in jouw oren als boodschap wordt doorgestuurd naar de hersenen, en is het aan de hersenen om die inkomende boodschap te gaan verwerken. De hersenen gaan vervolgens oordelen dat je die boodschap ernstig neemt omdat je in gevaar bent. De inkomende boodschap zet de hersenen aan om opdrachten te geven aan het lichaam: het hart gaat sneller slaan, de bloedvaten die bloed leveren aan het hart en ook aan de spieren in het lichaam gaan uitzetten (waardoor er meer bloed naar de spieren kan vloeien), de spieren worden geactiveerd om te gaan lopen, etc. Dit alles stelt het lichaam in staat om zichzelf in veiligheid te brengen. Maar stel dat, in dezelfde situatie, de twee voorgaande weken telkens het brandalarm is afgegaan en je steeds bij het buitenkomen te horen kreeg dat er geen brand was maar het brandalarm vanzelf was afgegaan. In dat geval zullen jouw hersenen oordelen dat de inkomende informatie (brandalarm) nu niet gevaarlijk is, waardoor het hart niet sneller gaat pompen en je in een rustig tempo het gebouw zult verlaten of misschien zelfs blijft zitten.
Als er echter wél een keer een echte brand is geweest, zal de reactie bij het volgende brandalarm heel anders zijn. Er ontstaat een veelal heftigere reactie, lichamelijk (hartkloppingen, zweten), maar ook psychologisch (angst, bezorgdheid).

De gevoeligheid van het zenuwstelsel voor de gevaarboodschap verandert voortdurend

Iedere zenuw is verbonden met een reeks van sensoren. Hoe groter het aantal sensoren dat in verbinding staat met één zenuw, hoe vaker die zenuw informatie zal doorzenden naar de hersenen, dus hoe gevoeliger je wordt voor bepaalde informatie. De hersenen kunnen oordelen dat het beter is voor het lichaam om minder sensoren aan te maken, waardoor de gevoeligheid daalt! Dit is goed nieuws voor je als je aanhoudende pijn ervaart. Nu moeten we de hersenen zover krijgen dat ze opdracht geven om minder sensoren aan te maken. Hier komen we later op terug.

Ook de pijngevoeligheid van de sensoren kan vanuit de hersenen worden aangepast. De sensoren die de prikkels (informatie) registeren blijven niet lang in het lichaam: ze leven slechts enkele dagen om dan vervangen te worden door nieuwe sensoren. Dit betekent dat jouw ‘gevoeligheid’ voor allerlei informatie (dus ook pijn) continu verandert. Dit kan nieuwe moed geven als je momenteel pijn ervaart: jouw huidige niveau van ‘gevoeligheid’ (voor pijn) kan veranderen !
De gevoeligheid van jouw eigen lichaam voor allerlei informatie wordt ook bepaald door de hoeveelheid nieuwe sensoren die worden aangemaakt.
pijnmonstertje De manier waarop de verwerking van pijnprikkels in de hersenen plaatsvindt, hangt af van veel factoren, bijvoorbeeld van de omgeving/ situatie waar de persoon je bevindt, de gevolgen die de (dreigende) beschadiging voor de persoon hebben, eerdere ervaringen met pijn, emoties waarin iemand verkeert en/of gedachten over pijn. Op basis van deze factoren kunnen de hersenen een pijnsignaal versterken of juist verzwakken.

Lees hier hoe de gevaarboodschap door de hersens verzwakt kunnen worden.
Dit systeem maakt het mogelijk dat een soldaat, geraakt door een kogel, in het vuur van de strijd nauwelijks pijn ervaart. Bij gezonde mensen wordt dit systeem ook actief tijdens lichamelijke inspanning, waardoor onze pijndrempel tijdens inspanning opmerkelijk hoger ligt dan in rust.

Lees hier hoe de gevaarboodschap door de hersens versterkt kunnen worden.

Dat betekent dat prikkels in de spier die voorheen net niet pijnlijk waren nu toch pijnlijk worden, want ze worden door de boodschapper-zenuwen nu wel doorgestuurd naar de hersenen. Het alarmsysteem van jouw lichaam is alerter dan normaal! Er staat een versterker op jouw alarmsysteem! Eigenlijk betekent dit dat jouw hersenen op zo’n moment bedrogen worden. De hersenen krijgen immers pijnboodschappen als gevolg van prikkels die normaal geen pijn veroorzaken, bijvoorbeeld een lichte druk in het gebied van de gescheurde spier kan al heel erg pijnlijk zijn.. Bekijk het echter langs de goede kant: dit mechanisme is er om het lichaam te beschermen. Doordat de minste actie van de gescheurde spier pijn veroorzaakt, gaat men de spier en bewegingen ontzien, wat tijdelijk aangewezen is om het genezingsproces mogelijk te maken. Het is goed om te beseffen dat, wanneer de pijn aanhoudt, de pijn die je ervaart niet ingebeeld is maar wel degelijk ‘echte pijn’ is, en dat het mechanisme dat aan de basis van de pijngewaarwording ligt iets anders is dan normaal.

Een over geactiveerd pijngewaarwordingssysteem is te vergelijken met een Ferrarimotor in een Opel Corsa. Zelfs bij lichte druk op het gaspedaal schiet de wagen als een speer vooruit.

Schade staat dus niet altijd gelijk aan de pijn en pijn is niet altijd evenredig aan de schade.

Opmerkelijk is dat ook zonder de aanwezigheid van dat alarmsignaal (‘gevaar’) de hersenen kunnen beslissen dat ervaring van pijn aangewezen is.

Sensitisatie

Het is ondubbelzinnig wetenschappelijk bewezen dat bij chronische klachten sprake is van een overgevoelig zenuwstelsel. Wat chronische pijn zo kenmerkend maakt, is dat het zenuwstelsel zowat overal in het lichaam overgevoelig is. Deze veralgemeende overgevoeligheid wordt sensitisatie genoemd. De volgende vaststellingen zijn belangrijk om te beseffen dat deze pijn wordt veroorzaakt door sensitisatie en niet door een lichamelijke beschadiging:

− Pijn bij chronische pijn bestaat reeds langdurig; als er sprake was van een beschadiging was deze lang hersteld.

− Pijn kan ook van plaats veranderen.

− De mate van pijn kan erg wisselen soms per dag, soms per uur.

− De pijn kan in de loop van de tijd op wisselende plaatsen in het lichaam aanwezig zijn.

− Al bij hele lichte prikkels, die normaal gesproken niet pijnlijk zijn, zoals bewegen of aanraken kan pijn ontstaan. Pijn kan zelfs spontaan bestaan, zonder letsel of activiteit.

Om sensitisatie nog verder te verduidelijken, vergelijken we het zenuwstelsel met een inbraakalarm. Het inbraakalarm is bedoeld om bewoners te waarschuwen als er een inbreker is, net als het pijnsysteem dat waarschuwt als er een beschadiging is. Wanneer het alarm afgaat, probeert iemand waarschijnlijk het huis binnen te dringen. Het alarm signaleert dit.

Een goed werkend alarmsysteem is vergelijkbaar met acute pijn; de pijnprikkel is een signaal dat er iets mis is. Er is sprake van weefselbeschadiging zoals het breken van een arm of been.
Wanneer het inbraakalarm telkens bij het minste of geringste afgaat zonder dat er een inbreker wordt gevonden, dan is de werking van het alarm niet in orde. De oorzaak ligt dan niet bij een eventuele inbreker, maar bij een verkeerde afstelling van het alarmsysteem.

In het geval van chronische pijn is de pijn niet meer een signaal dat er weefselbeschadiging is, het zenuwstelsel zelf is te scherp afgesteld. Het is overgevoelig geraakt.
Een bepaald deel van het lichaam kan overgevoelig raken, maar het kan ook gebeuren dat meerdere lichaamsdelen pijnlijk zijn. Deze pijnklachten kunnen wisselen in de loop van de tijd en beïnvloed worden door activiteiten of omstandigheden waarin een persoon verkeert. De pijn kan al ontstaan door te bewegen of in sommige gevallen zelfs spontaan.
Het krachtige pijnstillende systeem vanuit de hersenen werkt niet meer naar behoren! Ook zullen de talrijke gevaarboodschappen die in de hersenen aankomen als vrij ernstig worden geïnterpreteerd (en dus veel pijn met je meebrengen!) wanneer je je zorgen maakt over de pijn, als je veel aandacht schenkt aan de pijn, als je blijft zoeken naar ‘schade’ aan het lichaam die de pijn moet verklaren, enz. enz.

Een belangrijke vraag is nu waarom bij de ene persoon nu wel sensitisatie (overgevoeligheid) en chronische pijn ontstaat en bij de andere persoon niet.
Hier zijn drie factoren van belang:

De mate van beschadiging waarmee de pijnklachten zijn begonnen, kan de kans op sensitisatie vergroten. Bijvoorbeeld na een groot letsel zoals een uitgebreide beenbreuk heb je meer kans op sensitisatie dan na een klein letsel zoals een scheurtje in jouw vingernagel.
Aanleg, zoals bij veel aandoeningen hebben sommige mensen vanuit hun genetische aanleg meer kans op sensitisatie.
De manier waarop mensen omgaan met hun klachten, en daarbij nauw aansluitend de manier waarop ze denken over hun klachten.

De laatste factor is van groot belang, omdat dit de factor is waarop mensen zelf invloed op kunnen uitoefenen. Dit staat hierna verder uitgewerkt, meer specifiek in de paragraaf ‘Kennis over pijn beïnvloedt de manier waarop je pijn beleeft’.

Factoren die sensitisatie in de hand kunnen werken

Er is een aantal factoren waarvan men sterk vermoedt dat ze sensitisatie in de hand werken of onderhouden als ze eenmaal aanwezig zijn. De invloed van deze factoren is echter bij iedere persoon anders. Mogelijk herken je een aantal factoren die ook bij je aanwezig zijn, en die bijgevolg in jouw lichaam het alarmsysteem overgevoelig maken of houden.

Overmatige spierspanning in samenhang met verkrampt bewegen of niet kunnen ontspannen.
Verslechterde lichamelijke conditie.
Negatieve emoties ( neerslachtig, boos, machteloos of verdrietig zijn).
Angst (om te bewegen, voor pijn of voor een ernstige ziekte)
Stress (niet kunnen voldoen aan de eisen die de omgeving aan je stelt of aan de eisen die je aan zichzelf stelt; niet tevreden zijn met jezelf ).
Opkroppen van spanning, woede of verdriet
Overbelasting (teveel tegelijk willen, teveel achter elkaar plannen, altijd voor anderen klaarstaan of altijd doorgaan tot iets af is)
Te veel aandacht gericht op pijnlijke plaatsen in jouw lichaam − Conflicten (op het werk of in de familie)
Vermijden van bewegen
Gedachten zoals: ‘De pijn die ik heb, betekent dat er iets ernstigs aan de hand is’.

Voorbeelden van sensitisatie uit de praktijk: getuigenissen van patiënten

“Ik heb jaren het gevoel gehad dat mensen dachten dat de pijnklachten ‘tussen mijn oren zaten’ verteld een 48-jarige man. Dit kwam omdat ik niet goed kon uitleggen waardoor ik pijnklachten had. Nu vertel ik vaak het voorbeeld van het inbraakalarm, want dat is voor veel mensen wel goed te begrijpen. Vaak vertel ik dat bij mij stress een belangrijke oorzaak ervan is geweest dat het alarm op scherp is gaan staan.”

Een 60 jarige vrouw vertelt: “Het sensitisatiemodel deed voor mij de puzzelstukjes op de juiste plaats vallen. Ik heb me de afgelopen jaren suf gepiekerd over mijn pijnklachten. Soms had ik heel veel last, dan ging het weer een poos redelijk goed. De ene keer had ik veel last van mijn polsen, de andere keer had ik weer veel pijn in mijn nek. Het was voor mij onbegrijpelijk en verontrustend dat het zo wisselend was. Middels het sensitisatiemodel kan ik het begrijpen. Soms zijn er duidelijke aanleidingen waardoor ik meer pijn krijg, bijvoorbeeld wanneer ik een verjaardag moet organiseren of als ik veel visite krijg. De andere keer is de aanleiding minder duidelijk. Ik zeg ook vaak tegen mijn man als ik veel last heb: ‘Ach ik ben weer wat overgevoeliger’. Nu heb ik de pijn geaccepteerd en zorg ik dat ik een gebalanceerd leven leid en maak me in ieder geval geen zorgen meer om mijn pijnklachten. Ook pijnmedicatie slik ik nog sporadisch”.

Kennis over pijn beïnvloedt de manier waarop je pijn beleeft

En hoe nu verder met deze informatie over het sensitisatie model omgaan in het dagelijks leven?

Wees gerustgesteld door het feit dat er geen beschadiging aan jouw lichaam is
Het is van belang niet meer op zoek te gaan naar een inbreker c.q. een lichamelijke stoornis in jouw lichaam, maar iets te doen aan de factoren die het alarmsysteem op scherp stellen en de pijnklachten onderhouden. Zoals gezegd zijn deze factoren voor iedereen verschillend en is het aan jou om uit te zoeken welke factoren op je van toepassing zijn. Maakt je je ook niet langer druk als mensen in jouw omgeving je het gevoel geven dat ze er vanuit gaan dat de pijn ‘tussen jouw oren zit’. Zij zijn onwetend over de huidige wetenschappelijke kennis over chronische pijn. Jouw pijnklachten hebben wel degelijk een biologische basis, en die kun je hen uitleggen door te verwijzen naar het overgevoelig inbraakalarm.

Ga voor jezelf na wanneer jouw klachten verergeren
In welke situaties bevond je je; heb je te veel activiteiten gedaan of juist te veel stil gezeten, zijn er sterke emoties aanwezig geweest, was je extra gespannen of waren er conflicten? Een mogelijkheid om dit voor jezelf na te gaan is om een tijd een dagboek bij te houden waarin je de mate van pijn en jouw omstandigheden bijhoudt. Soms zullen er duidelijke verbanden naar voren komen en soms zal het moeilijker zijn verbanden te leggen. Probeer te leren uit die situaties waarin bepaalde emoties of activiteiten samengingen met klachtenprovocatie. Probeer deze situaties in de toekomst te voorkomen.

Probeer jouw aandacht te verplaatsen
Hoe meer jouw aandacht gericht is op pijn, hoe meer pijn je zult voelen. Denk maar aan de voetballer die tijdens het heetst van het spel geen pijn zal voelen doordat hij met het spel bezig is. Het is wellicht gemakkelijker gezegd dan gedaan, maar probeer bewust activiteiten te ondernemen die jouw gedachten afleiden van de pijn. En probeer de pijn een minder belangrijke plek in jouw leven te geven.

Zoek een balans in jouw activiteiten
Te veel activiteiten achter elkaar plannen kan vermoeiend zijn en meer stress opleveren. Probeer bewust een gebalanceerde dagindeling te maken, waarbij activiteiten en rustpunten elkaar afwisselen. Het kan praktisch zijn om jouw indeling in het begin daadwerkelijk op te schrijven, zodat je een houvast hebt. Wanneer je toch een keer onvermijdelijk een drukke dag hebt, geef jezelf daarna dan voldoende de tijd om te herstellen.

Probeer binnen jouw eigen mogelijkheden zo veel mogelijk te bewegen
Bewegen is essentieel voor een zo gezond mogelijk lichaam. Door te bewegen blijven de spieren, pezen en botten in een betere conditie en daarnaast is het goed voor jouw hart- en vaatstelsel. Ook hier is het dus van belang een balans te vinden, zodat je binnen jouw eigen mogelijkheden zo veel mogelijk beweegt. Van belang is wel dat je de activiteiten rustig opbouwt, zodat het lichaam er zich goed aan kan aanpassen. Hierbij kan de kinesist (België) of fysiotherapeut (Nederland) je goed ondersteunen. De huisarts kan je doorverwijzen.

Negatieve gedachten en stress kunnen de pijn onderhouden
Nu denkt je misschien: ‘Zie je wel, zit het toch weer tussen de oren’. Het is echter niet meer van deze tijd om te denken dat lichaam en geest gescheiden zijn. De mens is een eenheid van biologische, psychische en sociale factoren. Dit is niet los van elkaar te zien. Bij stress kunnen er bepaalde stoffen in het lichaam vrijkomen die de overgevoeligheid van het zenuwstelsel versterken. Denk maar aan de violist die vreselijke pijn heeft van een klein sneetje, omdat dit zulke grote gevolgen voor hem kan hebben.

Merk je dat je vaak negatieve gedachten ervaart, bijvoorbeeld omdat je je zorgen maakt over jouw werk of toekomst, dan kan het verstandig zijn om een afspraak te maken met een psycholoog of een bedrijfsarts. Een deskundige buitenstaander kan je helpen jouw gedachten op een rij zetten. Hierdoor wordt duidelijk waar je vastloopt, en wat realistische en onrealistische gedachten zijn. Dit is soms helaas nog een taboe, maar het is niets om je voor te schamen. Er komt soms zoveel op de mensen af tegenwoordig, dat het erg nuttig kan zijn dat iemand eens een overzicht voor je maakt van jouw gedachten.

Stress kan verminderen door te leren ontspannen
Als reactie op pijn gaan spieren in het lichaam vaak verkrampen. Dit veroorzaakt alleen maar meer pijn. Ook hier kan de fysiotherapeut/kinesitherapeut je bij helpen. Deze kan ontspanningsoefeningen aanleren of vastzittende spieren los masseren.

Korte samenvatting

Chronische pijn beheerst vaak het dagelijks leven (familieleven, werk, hobby’s, sociale contacten)
Er worden geen lichamelijke oorzaken gevonden voor jouw pijnklachten.
Dit veroorzaakt veel onrust en onzekerheid
Chronische pijnpatiënten krijgen vaak het stempel: ‘het zit tussen de oren’
Dat er geen lichamelijke beschadiging is, betekent niet dat er geen oorzaak is voor jouw pijnklachten
Het sensitisatiemodel dient als uitleg voor de aanhoudende pijnklachten
Volgend deze nieuwste kennis ligt de oorzaak van de pijnklachten in het ‘alarmsysteem’ van het lichaam
Dit alarmsysteem (pijnverwerkingssysteem) is onderdeel van het zenuwstelsel
Het pijnverwerkingssysteem is overgevoelig geraakt (sensitisatie)
De manier waarop mensen omgaan met hun klachten is een belangrijke factor waardoor sensitisatie kan ontstaan, dit is de factor waarop je zelf invloed kunt uitoefenen
Er is een aantal factoren die sensitisatie kunnen bevorderen
Deze factoren verschillen per persoon
Probeer te bepalen welke factoren op je van toepassing zijn
Je kunt invloed uitoefenen op deze factoren!
Dit hoeft je niet alleen te doen, jouw huisarts kan je doorverwijzen.

Literatuur

-Banic, B., Petersen-Felix, S., Andersen, O.K., Radanov, B.P., Villiger, P.M., Arendt-Nielsen, L. & Curatolo, M. (2004). Evidence for spinal cord hypersensitivity in chronic pain after whiplash injury and in fi bromyalgia. Pain,107 , 7-15.
Butler, D., Moseley, G.L. (2003). Explain pain . Adelaide: NOI Group Publications.
Curatolo, M., Petersen-Felix, S., Arendt-Nielsen, L., Giani, C., Zbinden, A.M. & Radanov, B.P. (2001). Central hypersensitivity in chronic pain after whiplash injury. Clinical Journal of Pain, 17, 306-315.
Meeus, M. & Nijs, J. (2007). Central sensitization: a biopsychosocial explanation for chronic widespread pain in patients with fi bromyalgia and chronic fatigue syndrome. Clinical Rheumatology, 26 , 465-473.
Sterling, M., Jull, G., Kenardy, J. (2006). Physical and psychological factors maintain long-term predictive capacity post-whiplash injury. Pain, 122 , 102-108.
Wilgen, C.P. van, Nijs, J. & Keizer D. (2007). Chronische pijn: centrale desensitisatie door middel van patiënteneducatie over pijnfysiologie? Tijdschrift voor Kinesitherapie, 2 , 4, 13-18.
Wilgen C.P. van & Keizer, D. (2004). Het sensitisatiemodel: een methode om een patiënt uit te leggen wat chronische pijn is. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde,148 , 2535-2538

Lees heel veel meer over hoe om te gaan met chronische pijn in mijn boeken ‘Overleven met chronische pijn’ en ‘Lieve Help!’ In de boeken vind je heel veel tips en adviezen met betrekking tot het leven met chronische pijn, voor zowel de persoon met pijn, als ook voor de mensen om hem of haar heen (partner, kinderen, familie, vrienden).

De inhoud van mijn blogs mag niet beschouwd worden als een medisch advies, diagnose of behandeling. Het is alleen bedoeld als informatie en geeft slechts mijn mening weer.

Wil je dit blogartikel delen of gebruiken in een tijdschrift, nieuwsbrief of website? Dat is prima, zolang je de volgende zin en een werkende link naar mijn website (www.boek-en-steun.nl) plaatst:
“Door Anna Raymann, auteur van ‘Overleven met chronische pijn’ en “Lieve Help! “

Meer blogs vind je hier

Ga (net als ruim 2000 anderen) ook eens naar de Facebookpagina van Boek-en-steun, like ons en blijf op de hoogte van alle nieuws, tips en adviezen.
In de Besloten Facebook-groep; Chronische pijngroep Boek-en-steun, kun je met 4000 lotgenoten chatten, vragen kunt stellen en steun kunt geven en krijgen.